PERKARA NARJAMAHKEUN

Medar Tarjamahan

Tarjamahan téh nyaéta karya hasil narjamahkeun tina basa séjén. Istilah séjén sok aya nu nyebut alih basa. Prosés narjamahkeun, boh karya ilmiah boh karya (sastra) biasana diusahakeun sangkan papak pisan jeung aslina. Pangpangna dina karya sastra, kagiatan narjamahkeun téh lian ti mertahankeun segi-segi séjénna, anu pangutamana téh dina segi basana (gaya basa, pilihan kecap, ungkara, jsté.) jeung kualitas senina.

Narjamahkeun téh lain pagawéan énténg, sabab perlu paham kana maksud nu dikandung dina basa sumberna. Aya sababaraha wanda tarjamahan dumasar kana cara jeung hal anu museur pikeun ditarjamahkeunana. Nurutkeun Widyamartaya & Sudiati (2005), wanda tarjamahan téh umumna aya gener, nyaéta:

a.       Tarjamahan interlinéar  nyaéta tarjamahan unggal kecap, dumasar kana runtuyan kecap tina basa aslina. Ieu tarjamahan téh gunana pikeun mikanyaho wangun jeung susunan kecap dina basa aslina unggal baris, bari teu kudu diajar heula basa sumberna. Umumna wanda tarjamahan interlinéar mah hésé dipikaharti sabab kekecapanana tina basa sasaran tapi susunan kecap jeung kalimahna nuturkeun basa sumberna.

b.      Tarjamahan formal atawa harfiah nyaéta tarjamahan biasa (tradisional) anu mindahkeun basa naskah tina basa sumber bari teu merhatikeun kahususan basa sasaran. Wangun basa aslina sabisa-bisa dipertahankeun sanajan sakapeung mah hartina sok karasa kurang merenah dina basa sasaran. Ieu cara narjamahkeun téh ngupayakeun sasaruaan kecap antara basa sumber jeung basa sasaran dina aspék léksikal (kecap) jeung sintaksis (kalimah). Ieu tarjamahan museur kénéh kana struktur lahir.

c.       Tarjamahan dinamis/fungsional nyaéta mindahkeun basa anu mertahankeun ma’na anu dikandung dina basa sumber, sarta merhatikeun kahususan dina basa sasaran. Aya ogé nu nyebut minangka ‘tarjamahan idiomatis’. Jadi, cara narjamahkeun nu kieu mah daria pisan dina néangan sasaruaan kecap nu wajar jeung pangdeukeutna dina basa sasaran anu bisa ngébréhkeun harti jeung fungsi nu dikandung dina téks aslina. Ieu tarjamahan téh gedé pisan gunana pikeun mikanyaho ma’na, berita, atawa amanat anu aya dina naskah nu ditarjamahkeun.

d.      Saduran nyaéta hasil tarjamahan bébas anu mentingkeun amanat, tapi ngébréhkeunana maké kekecapan sorangan. Nu kaasup wanda ieu  tarjamahan téh aya tilu, nyaéta:

1)      Tarjamahan sastra, anu narjamahkeun karya sastra saperti puisi jeung drama kalawan museurkeun wangun-wangun puisi, konotasi émotif, jeung gaya basa;

2)      Tarjamahan faktual, anu ngutamakeun nganalisis fakta, hususna din widang usaha (niaga) jeung téknologi;

3)      Parafraseu, anu tujuanana pikeun ngawanohkeun eusina dina basa anu hirup jeung gampang dipikaharti, tapi dina prak-prakanana leuwih bébas pikeun ngasupkeun pamanggih pribadi nu narjamahkeun kana naskah.

e.       Tarjamahan budaya nyaéta narjamahkeun ma’na tapi nyaluyukeun jeung kabudayaan sasaran. Mindeng diwuwuhan informasi anu teu kaunggel dina basa sumberna. Disebut ogé ‘napsirkeun deui nurutkeun kabudayaan’. Jadi, eusi tékna diébréhkeun deui maké kekecapan sorangan luyu jeung kontéks kabudayaan nu narjamahkeun jeung nu maca dina basa sasaran ieu tarjamahan.

f.        Tarjamahan otomatis nyaéta ngagunakeun alat pikeun mindahkeun basa hiji naskah tina basa sumber kana basa sasaran. Ku cara ieu pagawéan narjamahkeun téh jadi leuwih énténg. Tapi pakakas pikeun narjamahkeun sacara otomatis téh acan panceg sarta masih terus dimekarkeun napi ka kiwari.

Ajip Rosidi (kurang leuwih taun 80-an) kungsi midangkeun artikel nu nétélakeun yén tarjamahan téh kudu "geulis" jeung "satia". Geulis maksudna kaéndahanana kudu bisa kapindahkeun, ari satia maksudna ulah méngpar tina rakitan wacana sumber.

Kaedah-kaedah narjamahkeun prosa:

1.      Mahaman eusi teks anu ditarjamahkeun (dima’naan)

2.      Merhatikeun galur carita

3.      Kudu luyu jeung eusi/amanat nu nulisna atawa paham kana maksud pangarang

Kaédah-kaédah anu ngabédakeun dina narjamahkeun wangun prosa jeung sajak :

1.     Narjamahkeun prosa mah itungannna kalimah per kalimah sedengkeun dina sajak mah kecap per kecap (leuwih bangga)

2.    Dina narjamahkeun sajak henteu cukup modal kamampuh ngagunakeun basa aslina tapi kudu weuruh kana basa sarta budaya hasil tarjamahnna

3.      Anu narjamahkeun sajak mah kudu mibanda pangalaman kapenyairan, pangalaman ngaracik kekecapan, pangalaman ngagunakeun metaphor, pangalaman ulin jeung imaji, jeung pangalaman ngagunakeun diksi.

 

Hal anu kudu diperhatikeun dina prak-prakan narjamahkeun, nyaéta:

a.    kudu satia ana téks aslina sarta kudu némbongkeun kajujuran. Teu meunang nambahan atawa ngurangan hal-hal anu penting tina karangan aslina.

b.   Perhatikeun kalawan daria sumanget jeung suasana dina karangan aslina. Upama gayana basajan, tarjamahanana ogé kudu basajan. Upama gaya ték aslina luhur, pek jieun tarjamahanana maké gaya basa anu luhur.

c.  Hasil tarjamahan téh ulah katémbong minangka karya tarjamahan. Maksudna, kudu ngaguluyur saperti karangan aslina. Tarjamahan téh kudu ngungkabkeun sakur maksud tina karanan aslina, tapi teu ngurangan ungkara-ungkara nu hadé jeung idiomatis.

Narjamahkeun téh kawilang prosés anu kompléks, nu dijerona ngawengku runtuyan kagiatan. Nurutkrun Nida jeung Traber (dina Widyamartaya, 1989), prosés narjamahkeun téh singgetna mah kieu: mariksa (analysis), mindahkeun (transfer), ngawangunn deui (restructuring). Ari wincikanana nyaéta:

a.       Mariksa, dipaké pikeun ngaguar amanat anu rék ditarjamahkeun. Di jerona ngamuat analisis gramatikal (wangun kalimah), jeung analisis semantik boh konotatif boh dénotatif.

b.   Mindahkeun, masualkeun prak-prakanana éta hasil analisis téh dipindahkeun tina basa sumber kana basa tarjamahan, nepi ka ngahasilkeun réaksi anu sarua jeung dina basa aslina.

c.  Ngawangun deui, medar rupa-rupa gaya basa jeung téknik nu bisa dipaké pikeun ngahasilkeun gaya basa nu luyu.